Zespół jelita drażliwego (ZJD) to przewlekła choroba jelit objawiająca się nieprawidłową ich pracą – od biegunek do zaparć i z reguły towarzyszy jej nadmierna produkcja gazów, wzdęcia i bóle brzucha. Syndromy często prowadzą do obniżonej jakości życia i powodują wiele kłopotliwych społecznie sytuacji. Dieta paleo wraz z jej wariantami (dieta SCD, FODMAP) jest szczególnie pomocna przy zespole jelita drażliwego oraz innych zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego.

Według szacunków lekarzy w Polsce na zespół jelita drażliwego cierpi około 13% dorosłych pacjentów, za oceanem szacują, że dotyczy to nawet 20% Amerykanów, jest to więc bardzo powszechne schorzenie.

Lekarze uważają, że przyczyna jest nieznana i choroba jest nieuleczalna, w wielu przypadkach polecają też dietę, która tylko pogarsza sytuację (mało tłuszczu, dużo zbóż). Lekarze także zalecają mało stresu, uważając, że psychika wpływa na jelita, podczas gdy w przypadku tej choroby często jest dokładnie na odwrót – to chore jelita powodują problemy psychiczne.

Po części z powodu tej bezradności lekarzy wielu chorych nie zgłasza się do nich i nie próbuje nijak się leczyć. Niestety nieleczony zespół jelita drażliwego może po latach doprowadzić do wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, choroby Leśniowskiego-Crohna i innych chorób zapalnych jelit. Poza bólem i jeszcze większym uprzykrzeniem życia konsekwencją tych chorób może być usunięcie jelita grubego, a czasem nawet śmierć.

Najnowsze badania wskazują na autoimmunologiczne podłoże zespołu drażliwego jelita, często zaczyna się to po zatruciu pokarmowym {1}.

Zespół jelita drażliwego – objawy:

• ostre bóle brzucha, szczególnie po posiłkach. Przechodzą po wypróżnieniu się albo oddaniu gazów;
• zaparcia;
• biegunki;
• wzdęcia, gazy, odbijanie;
• nudności i wymioty;
• widoczny śluz w kale;
• zgaga;
• dyskomfort i „przelewanie” w brzuchu;
• bóle głowy, zmęczenie;

Zespół jelita drażliwego nie jest jedną konkretną chorobą, a raczej całym spektrum schorzeń, które mając różne przyczyny, objawiają się podobnie, powodując problemy z jelitami i wypróżnianiem. Dlatego też prawidłowa diagnoza może być rzeczywiście trudna, a samo schorzenie naprawdę jest dosłownie nieuleczalne (to znaczy nie ma na niego lekarstwa-tabletki).

Przyczyna jest jednak jedna – dysbakterioza (zaburzenia flory bakteryjnej jelit), która sama z siebie ma ma przyczyny głównie dietetyczne. Co ciekawe właściwa dieta dla dwóch osób z zespołem jelita drażliwego może być diametralnie różna.

Mówiąc o innych przyczynach ZJD, mamy na myśli procesy powodujące dysbakteriozę, czyli przyczyny pośrednie.

Bakterie zasiedlają nasze jelita od urodzenia (dzięki fizjologii dostajemy w momencie naturalnych narodzin dawkę bakterii od mamy), a na ich ilość i skład wpływa głównie nasze pożywienie, styl życia i zażywane lekarstwa (np. antybiotyki).

Stany zapalne jelit mają bardzo różne przyczyny, mogą to być alergie i nadwrażliwości na określone składniki pożywienia (gluten, kazeina), ale także infekcje bakteryjne, grzybowe, wirusowe i pasożyty, przebyte choroby, urazy jelit i nawet silny stres. Badania pokazują, że eliminacja glutenu poprawia sytuację jelit u uskarżających się na ZJD {2}.

Wiele stron jako winowajcę drażliwych jelit podaje SIBO (small intestinal bacterial overgrowth, czyli po polsku zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego). Większość bakterii powinna zamieszkiwać jelito grube, w przypadku SIBO dużo ich występuje także w jelicie cienkim.

Niestety nie do końca wiemy, czy SIBO jest chorobą i czy warto je „leczyć” – w cudzysłowie, bo tak naprawdę nie umiemy tego zjawiska skutecznie wyleczyć. Zobacz więcej na ten temat: SIBO – fakty i mity.

Pomimo bezradności współczesnej medycyny w leczeniu zespołu jelita drażliwego warto iść do lekarza, bo wśród innych przyczyn ZJD mogą być np. pasożyty, rak, anemia, infekcje. Lekarze z reguły zlecają wiele badań, które czasem coś znajdują, ale najczęściej eliminują kolejne przyczyny.

Dopiero, gdy medycyna nie znajdzie żadnej konkretnej przyczyny, to zajmuje się łagodzeniem objawów zamiast leczenia. Niektóre lekarstwa (np. antybiotyki i niesteroidowe leki przeciwzapalne) mogą także negatywnie wpływać na kondycję jelit i pomoc lekarska w ich zmianie albo zakończeniu stosowania jest raczej niezbędna.

Poza korzystaniem z pomocy lekarza możesz sam spróbować uleczyć swoje jelita. Przede wszystkim wyklucz wszystko, co szkodzi jelitom i wywołuje stany zapalne organizmu – zboża, większość olei roślinnych (tłuszcze omega-6) i przetworzona żywność. W wielu przypadkach problematyczne mogą być także rośliny strączkowe i nabiał (może chodzić zarówno o kazeinę, jak i laktozę). Warto także zrezygnować z cukru i ograniczyć warzywa skrobiowe (np. ziemniaki).

Dieta paleo poprzez wykluczenie najczęstszych przyczyn chorób jelit w większości przypadków przywraca prawidłową pracę układu pokarmowego, jednak zrujnowane jelita mogą źle reagować nawet na najzdrowsze pokarmy, doskonale wpisujące się w żywienie paleo. Na samym początku leczenia warto wykluczyć z jadłospisu także orzechy, nasiona, rośliny psiankowate (ziemniaki, pomidory, paprykę, pieprz…) oraz jajka. Owoców normalnie nie obawiamy się, jednak podczas SIBO nadmiar fruktozy może karmić bakterie w jelicie cienkim i utrudniać się ich pozbycie.

Niektórzy ze szczególnie wrażliwymi jelitami i problemami z ich florą bakteryjną potrzebują specjalnie dostosowanego pożywienia i właśnie w tym celu powstały diety SCD i FODMAP, które mimo iż leczą bardzo podobne objawy, to mają bardzo różne założenia. Obie te diety wykluczają określone typy węglowodanów (każda dieta różne). Możesz łatwo sprawdzić na sobie, jakie rodzaje węglowodanów nasilają problemy i która z tych diet okaże się pomocna celem wyleczenia jelit.

Już po kilku dniach na odpowiedniej diecie powinna być widoczna wyraźna poprawa, więc nie stracisz dużo czasu szukając przyczyny. Po kilku tygodniach (jelita muszą mieć czas na odbudowę) warto próbować wprowadzać pojedynczo wykluczone wcześniej pokarmy i monitorować swoje samopoczucie.

Bardzo ważne jest naprawdę restrykcyjne podejście na początku, żeby się dowiedzieć, jakie pokarmy szkodzą i wreszcie wyleczyć jelita. Później można dużo eksperymentować. W niektórych przypadkach po wyleczeniu jelit można jeść prawie wszystko, co mieści się w żywieniu paleo, jednak wielu ludzi musi jednak wykluczać niektóre pokarmy do końca życia.

Pamiętaj jednak, że choć zmiany żywieniowe pomogą każdemu, to nie u wszystkich wystarczą do całkowitej eliminacji objawów. U niektórych ZJD ma więcej źródeł w głowie, niż jelitach. Odpowiednia terapia psychiczna (kognitywno-behawioralna, farmaceutyczna, autorelaksacja, medytacja…) może skutecznie poprawić funkcjonowanie jelit.

Podyskutuj o zespole jelita drażliwego i odżywianiu: Polskie forum paleo. Zadaj pytanie albo podziel się doświadczeniami i pomóż innym!

Czytaj więcej: Co to jest dieta paleo? | Paleo dla początkujących | Żywieniowe fakty i mity | Dieta na… | Paleo dla dzieci? | Styl życia paleo