Dieta SCD

Dieta SCD (Specific carbohydrates diet), nazywana też dietą specyficznych węglowodanów, jest bardzo podobna do diety paleo, przez co można ją nazwać jej wariantem. Mimo iż oba te sposoby żywienia powstały całkowicie niezależnie i mają różne cele, nie są konkurencją i wzajemnie się uzupełniają.

Cukier, Paleo SMAK

SCD powstała jako sposób leczenia chorób układu pokarmowego takich jak: celiakia, nieswoiste zapalenie jelit, choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zapalenie uchyłków, mukowiscydoza, chroniczne biegunki, SIBO i nawet autyzm.

Twórcą diety SCD był amerykański lekarz Sidney V. Haas, który już w 1924 roku zauważył, że dzieci z celiakią czuły się zacznie lepiej na diecie składającej się głównie z bananów. Jego wieloletnie badania i praca z pacjentami chorującymi na celiakię doprowadziły do sformułowanie założeń diety SCD, której używał w latach 1950-1960 do skutecznego wyleczenia kilkuset pacjentów.

Dzieło doktora Haasa kontynuowała Elaine Gottschall, matka jednej z jego pacjentek. Czteroletnia Judy nagle zachorowała, miała poważne wrzodziejące zapalenie jelita grubego, krwawe biegunki i mnóstwo innych problemów gastrycznych, co przełożyło się też na zahamowanie wzrostu i osłabienie dziewczynki. Ówczesna medycyna po przetestowaniu różnych nieskutecznych lekarstw zalecała całkowite usunięcie jelita grubego i stomię – skazanie dziewczynki na noszenie do końca życia woreczków na kał na jej brzuchu.

Lekarze zapewniali nawet Elaine, że jedzenie nie ma nic wspólnego z chorobą, a gdy dotarła ona do prac doktora Haasa, nazwali je „przeżytkiem z ubiegłej epoki”. Całe szczęście 92-letni już wtedy doktor Haas przyjął dziewczynkę i jego pierwszym pytaniem było: „co mała jadła?”. W ciągu zaledwie 10 dni na diecie SCD najpoważniejsze problemy minęły, po paru miesiącach jej zdrowie się polepszyło i dziewczynka zaczęła ponownie rosnąć, a po dwóch latach była całkowicie zdrowa.

Doktor Haas zmarł, zanim dziewczynka została całkowicie wyleczona i Elaine obawiała się, że jego proste i wyjątkowo skuteczne podejście zostanie całkowicie zapomniane i tysiące dzieci będą mieć usuwane jelita zamiast prostej zmiany diety. W wieku 47 lat zaczęła studia medyczne i zdobyła tytuły z biologii, biochemii i biologii komórkowej.

Elaine Gottschall kontynuowała badania nad wpływem diety na problemy jelitowe i w końcu w 1987 roku wydała książkę, która teraz jest znana jako Breaking the Vicious Cycle (co po polsku znaczy „przerwanie błędnego koła”, nie ma jeszcze polskiego wydania). Elaine zmarła nie tak dawno w roku 2005.

Dieta SCD ma praktycznie jedno założenie: żadnych węglowodanów złożonych – laktozy, sacharozy, czy skrobi. A jak to się przekłada na jedzenie?

Dieta SCD – co można jeść?

  • mięso i ryby (choć nie zawsze wędliny)
  • większość warzyw z wyjątkiem skrobiowych, jak ziemniaki czy bataty (buraki, marchewkę i pietruszkę można jeść)
  • owoce (ale banany tylko przejrzałe)
  • nabiał bez laktozy (i niesłodzony): masło, niektóre rodzaje serów, szczególnie nabiał z probiotykami (jogurt, kefir)
  • orzechy (za wyjątkiem migdałów ziemnych), większość produktów kokosowych (patrz niżej)
  • niektóre rośliny strączkowe (fasola biała, czerwona, limeńska i szparagowa, soczewica, groch łuskany, groszek zielony), pod warunkiem że zostały prawidłowo namoczone
  • miód

Dieta SCD – czego nie można jeść?

  • zbóż, absolutnie żadnych (kukurydza i miłka abisyńska/teff to zboża), także pseudozbóż (gryka, quinoa, chia…) i mąki z nich zrobione
  • cukier – zwykły, brązowy, trzcinowy, palmowy, kokosowy, syrop klonowy, melasa… (zobacz też: Cukier niejedno ma imię)
  • wędliny i przetworzone mięso
  • puszkowane mięsa, owoce i warzywa, a także kupne soki owocowe
  • niektóre strączkowe (soja, ciecierzyca, fasola mung)
  • warzywa skrobiowe: ziemniaki, bataty, maniok, pasternak, maca, topinambur…
  • większość kupnego nabiału
  • kakao, cibora jadalna/migdały ziemne/orzechy tygrysie
  • zielone banany, woda kokosowa
  • większość kiełków

Pić można wodę, herbatę lub kawę i niesłodkie alkohole. Nie można pić kawy rozpuszczalnej, soków owocowych (niektóre świeżo wyciśnięte mogą być dozwolone), mleka i słodkich alkoholi. Do słodzenia można używać tylko i wyłącznie miodu.

Różnice między typowym paleo i SCD są niewielkie:

  • paleo zezwala na rozsądne ilości skrobiowych warzyw
  • paleo zaleca umiar w przypadku roślin strączkowych (choć wciąż nie jemy soi i orzechów ziemnych), ale nie dzieli ich ze względu na rodzaj węglowodanów
  • paleo zaleca unikanie nabiału, a jak już, to kieruje się zawartością kazeiny niż laktozy

Różni ludzie są uczuleni na różne składniki pożywienia, więc nie można powiedzieć, że istnieje jedna dieta SCD. Z reguły zaczyna się od bardzo restrykcyjnego podejścia, a później stopniowo wprowadza się pojedynczo nowe pokarmy, dokładnie obserwując reakcje organizmu. Elaine Gottschall zabrania jedzenia kakao, ale wielu ludzi z powodzeniem wprowadza je skutecznie jako jeden z pierwszych dodatkowych pokarmów.

Zobacz też – jakie mięso i ryby kupować? – Mięso – zdrowie, pieniądze i sumienie.

Jak to działa? Węglowodany proste wchłaniamy do krwi bez żadnego trawienia w początkowych odcinkach jelita cienkiego i nie przechodzą one dalej. Węglowodany złożone musimy poddać działaniu enzymów, żeby je rozłożyć i zajmuje to więcej czasu. Ponadto wielu chorych nie potrafi tych węglowodanów prawidłowo strawić, przez co docierają one do dalszych części jelita cienkiego i nawet do jelita grubego, gdzie stanowią pożywkę dla mieszkających tam bakterii i grzybów.

Dieta SCD jest skuteczna i zalecana dla ludzi cierpiących na przewlekłe choroby układu pokarmowego albo na choroby będące następstwem chorych jelit: astma, alergie, autyzm, stwardnienie rozsiane itp, w szczególności, kiedy paleo nie działa. Na bardzo podobne schorzenia może też pomagać dieta FODMAP, która różni się od SCD, bo podchodzi do bardzo podobnego problemu z zupełnie innej strony, albo bardzo podobna do SCD dieta GAPS.

Zobacz też – jakie ryby jeść? – Ryby a rtęć.

Czasem przyczyną opisanych powyżej problemów może być przerost drożdży Candida w przewodzie pokarmowym. Podstawowy błąd popełniany przez ludzi na „diecie Candida” to zbytnie ograniczenie węglowodanów – ketogeneza sprzyja grzybom i nie pomaga naszemu układowi odpornościowemu. Jedz rozsądne ilości węglowodanów prostych na diecie SCD – czyli przede wszystkim miód i dozwolone owoce.

U większości ludzi sama dieta paleo uzdrawia, jednak niektórzy z nas mają szczególnie wrażliwe jelita i mają problemy z utrzymaniem w ryzach flory bakteryjnej w swoim układzie pokarmowym. W takich przypadkach dieta niskowęglowodanowa może okazać się nieskuteczna, bo „złe” bakterie będą wciąż dominować w jelitach i zatruwać cały organizm. Bakterie te żywią się złożonymi węglowodanami i odcięcie im paliwa pozwala ostatecznie na uzdrowienie jelit, a przez to całego organizmu.

Co jest lepsze – paleo czy SCD? Nie można obu diet traktować jako konkurencji, bo najczęściej są stosowane razem, więc nie można powiedzieć, która jest lepsza. U większości z nas paleo wystarczy do uzdrowienia układu pokarmowego, jednak niektórzy potrzebują większych restrykcji i w takich, choć nielicznych przypadkach, paleo z SCD naprawdę się przydają.

Na dietę SCD nie przechodzi się do końca życia. Gdy mikroorganizmy jelitowe wrócą do normy, najczęściej możliwy będzie powrót do zwykłej diety paleo, choć pewnie umiar w złożonych węglowodanach będzie wciąż wskazany. Leczenie może trwać od kilku tygodni do roku, a w szczególnych przypadkach dłużej.

Najważniejsze jest, że niezależnie od motywacji, sposobu i nawet celu badań, różne grupy badaczy doszły do tego samego wniosku: zboża szkodzą.


Chcesz dostawać informacje na maila o nowych postach na stronie PaleoSMAK? Nie spamujemy, szanujemy prywatność i zawsze możesz się wypisać.

Zobacz także: Przepisy SCD. Wszystkie jadłospisy paleo na naszej stronie zawierają informację, które składniki mieszczą się w diecie SCD, a które nie.

Podyskutuj o diecie SCD: polskie forum paleo. Zadaj pytanie albo podziel się doświadczeniami i pomóż innym!

Czytaj więcej: Co to jest dieta paleo? | Paleo dla początkujących | Żywieniowe fakty i mity | Dieta na… | Rak żywi się cukrem | Zboża szkodzą | Węglowodany tuczą a nie tłuszcz | Paleo dla dzieci? | Styl życia paleo

Dodaj komentarz przez Facebooka poniżej albo formularzem na dole strony:

59 komentarzy do “Dieta SCD”

  1. Witam, ja dietę scd kończę za dwa dni, byłem na niej 2,5 roku. Miałem ciężką postać wzjg zajęte całe jelito grube, przed wprowadzeniem diety musiałem jeździć po szpitalach i brać sterydy. Przez pierwsze 10 miesięcy diety było baaardzo ciężko. Obecnie nie biorę żadnych leków po za witaminą d3+k2 i od czasu do czasu pale marihuanę. Po za tym nigdy nie miałem aż tyle energii co teraz. Jeśli mi wjzg wróci to po prostu wrócę do SCD.

    1. Hej, mam wielką prośbę o kontakt techusem@wp.pl. Moja żona ma zajęte całe jelito grube i leki na nią nie działają, szukamy jakiegoś rozwiązania.

      pozdrawiam

  2. A jak sprawa ma się z makaronami z mąki konjac? Niby tylko niecałe 2 gr błonnika na 100 gr( + wodorotlenek wapnia), ale jakby nie patrzyć produkt przetworzony. Czy na SCD i GAPS można go spożywać z rosołem?

    1. W przypadku SCD nie chodzi o błonnik, a o skrobię. O ile wiem, to konjac nie zawiera jej w ogóle, więc jest dozwolony na SCD/GAPS.

  3. Witam,rosół to podstawa w diecie scd ,ale co jeśli mnie od rosołu bolą jelita,zaczynają mi chorować, nie mogę jeść rosołu.

    1. Może robisz za tłusty rosół i masz zniszczoną wątrobę, która nie wydziela wystarczająco dużo żółci? Albo to problem z głową, a nie z jelitami? Albo jakiś składnik rosołu drażni jelita?
      Możesz ograniczyć albo wyeliminować skrobię bez picia rosołu, choć kolagen się bardzo przydaje do naprawiania jelit.
      Powodzenia!

      1. Nie rozumie zdania ograniczyc albo wyeliminowac skrobie bez rosolu, i czyli co ? Jaka skrobie?

        1. Nie musisz pić rosołu, by być na diecie SCD/GAPS i nie jeść węglowodanów złożonych 🙂

  4. Od lat choruję na wrzodziejące zapalenie jelita grubego, ale też od lat mam remisję (aczkolwiek przyjmuję wciąż leki na jej podtrzymanie). Po przeczytaniu artykułu okazało się, że bezwiednie, intuicyjnie, stosuję dietę paleo… Jakoś tak metodą prób i błędów doszłam do niej, eliminując rzeczy, które mi szkodzą.
    Jedną uwagę mam do artykułu – autyzm nie wynika z chorych jelit. Autyzm jest zaburzeniem neurorozwojowym, czyli powodują go różnice w działaniu układu nerwowego o podłożu genetycznym (zidentyfikowano znaczną ilość różnych genów odpowiedzialnych za jego powstawanie, a nie jest to jeden gen, jak w innych zaburzeniach czy zespołach).

    1. Jest ścisłe powiązanie ilości i intensywności zachowań autystycznych ze stanem jelit. Żywienie ma ogromny wpływ na zachowanie autyków. Oczywiście początki autyzmu są czasem przed poczęciem nawet i musi na niego złożyć się kilka czynników. Chore jelita są jednym z nich.

  5. Mam notoryczna zgage i sporadyczne, lekkie bole zoladka . Wynik badania histopatologicznego – blona sluzowa czesci astralnej zoladka z przewleklym, o malym nasileniu zapaleniem, bez aktywnosci, bez metaplazji jelitowej, bez zaniku, z rozrostem doleczkowym i blona sluzowa dwunastnicy ze zwiekszona liczba leukocytow, bez atrofii kosmkow i rozrostu krypt – MARSH1. Jaka dieta dla mnie?

  6. Mam pytanie, być może znajdę tu odpowiedz. Czy stosując dietę scd można spożywać produkty opisane przez producentów jako 'bez laktozy'?na rynku pojawia się coraz więcej takich produktów, np. serki twarożki z mlelovity. Czy warto po nie sięgać ?

    1. Z punktu widzenia samej diety SCD, o ile ten nabiał bez laktozy nie jest słodzony, to jest dozwolony. Tak zresztą napisane jest powyżej, szkoda, że nie przeczytałaś przed napisanie komentarza. Jednak sporej części osób nabiał szkodzi w ten czy inny sposób i chodzi tutaj o białko (kazeinę) a nie cukier (laktozę).

      1. uwaga , produkty bez laktozy polegaja na tym ze dodaja laktaze, ktora ma zwiazac laktoze, ale czy tak sie dzieje?laktoza jest nie wyeliminowana, moja pani doktor powiedziala ze to nie dziala i ze tylko komercja. Ja po tych artykulach"bez laktozy" mam objawy jak po zwyklym serze czy mleku, bez roznicy

        1. Dziękuję za odpowiedzi. Czytałam artykuł jednak zapis produkty bez laktozy nie jest dla mnie jednoznaczny z możliwością spożywania produktów oznaczonych w sklepie jako 'bez laktozy'. SCD przewiduje spożywanie serów żółtych ze względu na proces fermentacji który sprawia że w serze pozostają znikome ilości laktozy. Masło również zawiera jej bardzo mało. Wygląda na to, że tak jak napisała Ula produktów takich nie należy spożywać na scd ponieważ jedynie zostaje dodana laktaza co nie koniecznie eliminuje laktozę z produktu.

  7. A co jeśli szkodza mi własnie warzywa i owoce?. Po nich zawsze mam z wieczora bolesne wzdecia i cuchnace gazy

    1. a próbowałaś je gotować? Mam najprawdopodobniej zapalenia jelita, leczę się SCD od 2 miesięcy i objawy minęły jak ręką odjął. Wiadomo, że raz na jakiś czas zdarzy się wpadka, ale dieta jest mega. Na początku jednak wszytsko jemy meega długo gotowane, bo jest to zdecydowanie łatwiejsze do strawienia dla chorych jelit. Napisz do mnie, chętnie odpowiem na Twoje pytania (paula995@vp.pl)
      PS: Próbowałam wielu diet i po wielu próbach i błędach SCD okazała się trafem w 10.

  8. A co jeśli IBS jest wywołane przez stany infekcyjne/poinfekcyjne? Która dieta jest bardziej wskazana: FODMAP czy SCD? W wielu przypadkach IBS rozwija się na tle poinfekcyjnym, następuje wtedy szczególnie stan SIBO (przerostu flory).

  9. Witam mam pytanie chciałabym skorzystać z tej diety ale nie wiem czy mogę ponieważ karmię piersią 5 miesięcznego synka proszę o odp pozdrawiam Basia

    1. Basia – nie ma żadnego problemu. Pamiętaj jednak, że karmienie to nie jest czas radykalnego ograniczania węglowodanów, więc jeśli wyrzucisz z pożywienia wszystkie węglowodany złożone, to musisz dostarczyć dużo węglowodanów prostych w zdrowej postaci – przede wszystkim miód i owoce. Dojrzałe banany, jabłka, gruszki, winogrona to jedne z najsłodszych owoców.

      1. dziekuje bardzo za pomoc w paru waznych sprawach,Robert ; czy moze wiesz gdzie znalezc info SCD nt drog zolciowych i woreczka; mam klujace bole lub stale pod prawym zebrem po posilkach a lekarz mnie leczy na reflux, nie wiem jak sie do tego zabrac, ten bol mnie troche oglupia

  10. a propos kurczakow,
    to najlepsze najlatwiejsze mieso na chore jelita,
    obecnie sa juz w sprzedazy kurczaki z wolnego wybiegu , zywione zbozem z Podlasia ,cena okolo 12 zl/kg, mozna znalezc w wielu sklepach Real, Spolem itd

    1. Kurczak to kiepskie mięso na jelita, bo nie zawiera w ogóle witaminy B12, która jest niezbędna dla układu pokarmowego. W dodatku kurczak karmiony wyłącznie zbożem, czyli nienaturalnym pożywieniem drobiu – trzeba unikać jak ognia.

      1. tak niestety, ale jest b latwo strawny, nie mam po nim zadnych problemow.
        uf! nie wiedzialam ze zboze to wynalazek dla kurczaka., cieszylam sie ze lepsze niz pasza
        a jakie sa dobre? czy wogole dostepne u nas?

        1. O mięsie możesz poczytać więcej tutaj:
          https://paleosmak.pl/mieso/
          Niestety nie znam żadnych sklepowych źródeł dobrych kurczaków, musiałabyś kupować od hodowcy, który wie, co kurczaki mają jeść. Nasiona traw (np. zboża) nie stanowiły więcej niż 25% diety przodków kur. Reszta to wszelka zielenina, owady, larwy, drobne kręgowce, padlina itp.

          1. przeczytalam artykul z linku nt miesa, i mam pytanie jesli pozwolisz. Czy mieso powoduje raka, nadmiar a moze wedliny?
            jak rozmawiam ze staruszkami powyzej 90 lat , (jest ich b duzo w swietokrzyskich gorach), one mowia ze gdy byly mlode o raku sie nie slyszalo, ludzie nie chorowali na raka. Znajoma ktora jest producentem wedlin( dla siebie ma prywatny uboj) przestrzegala mnie, zeby nie jesc karkowki, bo w rzezni zwiarzeta dostaja zastrzyk w kark.

          2. Zwierzęta w rzeźniach są raczej ogłuszane, a następnie mają podcinane gardło, nikt się raczej nie bawi w zastrzyki.
            Co do raka i mięsa, to jest więcej pytań niż odpowiedzi. Wydaje się, że mięso ze zbożami i wielonienasyconymi tłuszczami (np. olej słonecznikowy, rzepakowy itp) rzeczywiście może być rakotwórcze.

  11. „W takich przypadkach dieta niskowęglowodanowa może okazać się nieskuteczna , bo „złe” bakterie będą wciąż dominować w jelitach i zatruwać cały organizm.
    Bakterie te żywią się złożonymi węglowodanami i odcięcie im paliwa pozwala ostatecznie na uzdrowienie jelit, a przez to całego organizmu.”
    prosze o wyjasnienie tych 2och mysli bo nie rozumiem. jesli dieta niskowegl. ma proste weglowodany to czym sie zywia zle bakterie ,ktore potrzebuja zlozonych weglow? chyba jednak znikna?

    1. Dieta niskowęglowodanowa wciąż zawiera trochę węglowodanów. Większość ludzi na paleo rezygnuje z jedno- i dwucukrów, a zostawia pewną ilość złożonych węglowodanów w postaci skrobii (banany, ziemniaki, bataty itp). Dieta SCD polega na zastąpieniu węglowodanów złożonych prostymi, czyli nie jesz w ogóle skrobii, a za to dojrzałe owoce albo miód.

      1. rozumiem, zostawiaja skrobie , ja ja wyeliminowalam, zeby zle bakterie zniknely. twoja odpowiedz j b wazna dla mnie serdecznie dziekuje

  12. Tak czytałam. Dziękiza rady i odpowiedzi. Jakbyś przypadkiem dowiedział sie kiedys skąd u mnie da się zdobyć „czyste” mięsko to pisz oki?;)
    Pozdrawiam 🙂

  13. Właśnie się ostatnio zaczytuję czym te diety się różnią i która najprędzej mogła by mi pomóc. Jednak póki co czeka mnie i tak szpital i operacja, więc narazie organizuję teorię no i możliwości. Jak choćby to aby zdrobyć produkty dobrej jakości. 🙂
    Niby te kurczaki w sklepach są też ok, ale jak wezmę choćby 2 łyżki rosołu na takim, gdzie inne składniki toleruje i mam jaaaazdę z brzuchem, że szkoda gadać, nawet po gryzie samego mięsa, bez wywaru 🙁
    A właśnie w diecie SCD jest ten leczniczy rosołek i nie wiem jak to ogarnąć.
    Bardzo dziękuję za rady i linki do ciekawych opisów 🙂
    Pozdrowionka Agata 🙂

  14. Dziękuję za odpowiedź 🙂
    Mam nadzieję, że znajdę jakiś dostawców.
    Konkretnie to szukam wskazówek względem diety SCD, ponieważ mam prawdopodobnie chorobe Crohna, nie mniej od 15 lat silnie chore i zapalone jelita…to moja ostatnia nadzija ;/
    Pozdrawiam 🙂

    1. Próbowałaś paleo? W większości przypadków pomaga, a jak nie, to spróbuj SCD albo FODMAP.

  15. Jestem z woj. zachodnipomorskiego, ok 60km na pd od Szczecina, czyli okolice Chojenj, Bani….
    Brak tu jakiś większych sklepów, ba wogóle brak sklepów. ;/
    Ale w Szczecinie bywam raz na ok 2 miesiące…

    1. Kojarzę sklepy z południowej, centralnej Polski i regionu trójmiasta. Niestety nic z tej części Polski, gdzie mieszkasz. Ale szukaj – temat zdrowego mięsa jest modny i co chwilę pojawiają się nowe miejsca. Powodzenia!
      Czytałaś
      https://paleosmak.pl/mieso/ ?

    2. w gorzowie wlkp w kupcu gorzowskim jest takie malutkie stoisko z ekologicznym miesem i wedlinami. dziczyzna ? wyrob sobie kontakt z jakims mysliwym lesnikiem.

  16. Wspaniałe założenia. Interesuje mnie ta dieta bowiem zmagam się z chorobą Crohna. Jednak jakość dostepnych mięs na rynku pozostawia naprawdę wiele do życzenia. Zwierzęta są hodowane na niezdrowej karmie, leczone antybiotykami i faszerowane hormonami. Skąd więc wziąc dobrej jakości mięsko w naszym kraju?
    Nawet na wieś się wyprowadziliśmy ale jedyne co ludzie tu hodują to brzuchy piwne;/
    A ja jestem niesprawna i nie uhoduje sama…..
    Bardzo proszę coś poradzić bądź dowiedzieć się może gdzie można zdobyć”czyste” mięso.
    Dziękuję i pozdrawiam.
    Agata )

    1. W Polsce nie ma chyba ogólnokrajowych sklepów. Ale są firmy, które obsługują poszczególne regiony Polski. Skąd jesteś?

  17. Świetny artykuł! Zgadzam się w 100% Chorowalam na nieswoiste zapalenie jelita grubego Lekarze mówili że choroba jest nieuleczalna a z jedzeniem nie ma nic wspólnego Od 6lat jestem zdrowa. Stosuje dietę paleo 😉

    1. Mam wrzodziejace zapalenie okreznicy i nietolerancje laktozy. Czy ktoras z tych diet moze mi pomoc? Jezeli tak to ktora powinnam zaczac stosowac? Jakie produkty wolno mi jesc, a ktore sa w moim przypadku zakazane? Z gory dziekuje za odpowiedz

    2. Jesteś zdrowa przy NZJ? Na jakiej podstawie stwierdzasz? Braku objawów czy na podstawie kolonoskopii i innych badań?

    3. no dobrze .,ze wyzdrowiałaś to pomóż mi jak i co robiłaś ,żeby wyleczyć się
      z góry dziękuje za pomoc

Dodaj komentarz

Twój adres nie zostanie opublikowany. Pola wymagane są oznaczone symbolem *

Dieta paleo po polsku i styl życia dla dzieci i dorosłych