Na całym świecie miliony ludzi łykają kapsułki z probiotykami, wierząc, że w ten sposób pomagają sobie. Jeszcze więcej regularnie je pokarmy z podobnymi bakteriami (jogurty, kiszonki…). Co nauka twierdzi o probiotykach?

Generalnie wszyscy są zgodni, że jadane przez nas od milionów lat fermentowane pokarmy są korzystne dla naszego zdrowia. Co jednak z probiotykami w kapsułkach? Albo czy są przypadki, kiedy probiotyki mogą negatywnie wpłynąć na nasze zdrowie?

Zobaczmy najpierw, jakie fakty odkryła nauka odnośnie probiotyków.

1. Kolonizacja jelit przez probiotyczne bakterie jest w większości przypadków jedynie tymczasowa

Badanie jak zwykle wykonano na myszach. Połowa gryzoni dostawała placebo, a druga połowa preparat zawierający 5 miliardów CFU (ang. colony forming unit – jednostek tworzących kolonie {1}) bakterii typowych dla ludzkiego mikrobiomu:

• Lactobacillus acidophilus
• Lactobacillus casei
• Lactobacillus casei subsp. paracasei
• Lactobacillus plantarum
• Lactobacillus rhamnosus
• Bifidobacterium longum
• Bifidobacterium bifidum
• Bifidobacterium breve
• Bifidobacterium longum subsp. infantis
• Lactococcus lactis
• Streptococcus thermophilus

Analiza różnych części układu pokarmowego nie wykazała znaczących efektów kolonizacji powyższymi bakteriami. Za to flora bakteryjna jelit wykazała znaczne różnice pomiędzy tymi dwiema grupami myszy dotyczące aż 21 rodzajów bakterii {2}.

Nie jest to całkowitą niespodzianką. Już od jakiegoś czasu naukowcy spekulowali, że probiotyki nie kolonizują jelit, tylko reorganizują jego mikrobiom, przemieszczając się przez nasz układ pokarmowy {3}. Kolejne badania wydają się to potwierdzać.

2. Normalna mikrobiota zapobiega kolonizacji.

A może problem był w tym, że te bakterie po prostu nie mogą osiąść w mysich jelitach? Całe szczęście mamy specjalne sterylne myszy, których układ pokarmowy jest jałowy, pozbawiony jakichkolwiek bakterii.

W omawianym poprzednio badaniu {2} taką samą mieszankę 11 probiotyków dano także sterylnym myszom. W tym przypadku odnotowano masową kolonizację jelit.

Wniosek jest taki, że normalna mikrobiota układu pokarmowego zaciekle broni swojego miejsca i nie pozwala na kolonizację przez intruzów.

To tak naprawdę bardzo dobry wniosek. Oznacza to bowiem, że u zdrowych osób z prawidłową florą bakteryjną nie dochodzi do kolonizacji przez probiotyki. Osiadają one za to w niezrównoważonym/zachwianym układzie pokarmowym, w którym właściwe bakterie nie zajmują każdego przysługującego im miejsca.

3. Kolonizacja ludzi przez probiotyki jest kwestią indywidualną.

Opisywani powyżej badacze {2} nie poprzestali na myszach i swoją mieszankę 11 probiotyków (albo placebo) podawali także 15 ochotnikom (zdrowym osobom).

Co się okazało, 9 spośród 11 gatunków probiotycznych bakterii było obecnych w błonach śluzowych układu pokarmowego u ludzi przyjmujących probiotyk, szczególnie w okrężnicy wstępującej {4} i zstępującej {5}.

Różnice za to były w ilościach tych bakterii. U 6 ochotników były one znaczne (ich mikrobiom pozwolił na kolonizację), a u pozostałych 9 jedynie śladowe.

Czy to oznacza, że u niektórych z nas probiotyki są nieskuteczne? Co ciekawe, u wszystkich 15 badanych były widoczne zmiany w komórkach jelita krętego {6} – 19 genów zostało zdezaktywowanych, a aż 194 aktywowane, spośród których wiele uczestniczy w reakcjach immunologicznych.

Potwierdza to wcześniejsze badania, że probiotyki, nawet jeśli nie kolonizują układu pokarmowego, to mogą zmieniać ekspresję genów i wpływać na nasz układ odpornościowy {7}.

Wniosek jest taki, że probiotyki mogą w istotnym stopniu skolonizować jelita przynajmniej niektórych spośród nas, ale jeśli tego nie robią, to i tak mogą nam pomóc.

4. Probiotyki nie zawsze są wskazane po antybiotykach.

Z wcześniejszych badań na ludziach wiemy, że mikrobiota wraca do stanu sprzed zażywania antybiotyków po wielu miesiącach, a u niektórych nigdy się nie odtwarza i zachodzą w niej permanentne zmiany {8, 9}.

Wiemy także, że przyjmowanie antybiotyków, szczególnie we wczesnym okresie życia, jest powiązane z większym ryzykiem alergii, astmy i innych chorób autoimmunologicznych, otyłości, zespołu jelita drażliwego i problemów skórnych {10, 11, 12…}.

Wydaje się więc logiczne, że przyjmowanie probiotyków powinno pomóc, a pierwsze krótkoterminowe badania to potwierdzały {13}.

Do niedawna nie było badań, które by sprawdzały wpływ probiotyków po antybiotkach na mikrobiotę w dłuższym czasie. Pojawiła się jednak bardzo ciekawa publikacja.

Badano myszy i 21 zdrowych ochotników (ludzi). Od wszystkich pobrano i zamrożono próbki kału, a następnie dostali „terapię” dwoma antybiotykami szerokiego spektrum działania (były to cyprofloksacyna {14} i metronidazol {15}).

Myszy i ludzi podzielono na trzy grupy: pierwszej pozwolono samodzielnie, bez żadnej interwencji, naprawić florę bakteryjną, druga przyjmowała probiotyk z 11 bakteriami (identyczny, jak opisany wcześniej), a trzecia dostała transfer mikrobioty z zachowanych próbek własnego kału.

Najszybciej wróciła do normy flora bakteryjna trzeciej grupy (przeszczep własnego kału), a najwolniej grupa probiotykowa {16}.

Nie do końca wiemy, dlaczego się tak dzieje, ale można przypuszczać, ze nasza właściwa flora bakteryjna jest efektem zdrowej konkurencji i doboru naturalnego wśród bakterii, a manipulowanie tym procesem może mu zaszkodzić.

Z tego badania wynika także, że najlepszy jest transfer własnego mikrobiomu. Można sobie wyobrazić, że w przyszłości dobry lekarz, przed przepisaniem antybiotyku, zamrozi próbki kału, żeby je po kuracji lekami przeszczepić.

W dwóch pierwszych grupach czas naprawy mikriobiomu był liczony w miesiącach, a transfer własnej mikrobioty miał oczekiwany skutek nawet po zaledwie jednym dniu!

Co z tego wszystkiego wynika dla nas i probiotyków? Choć wciąż jest wiele niewiadomych, to wydaje się, że probiotyki działają, choć może nie tak, jak sobie to wyobrażamy.

Probiotyczne bakterie nie zawsze kolonizują nasz układ pokarmowy, ale pomimo tego mogą mu pomóc manipulując ekspresją genów naszych jelit i składem mikrobiomu.

Pamiętajmy, że probiotyki nie są ściśle regulowane i kontrolowane. Niektóre preparaty priobiotykowe są zarejestrowane jako leki, ale większość z nich prawnie należy do tej samej kategorii co suplementy i produkować może je prawie każdy.

Możliwe jest więc, że probiotyk kiepskiej jakości od nierzetelnego producenta może zaszkodzić, zamiast pomóc.

Najważniejsze czynniki wpływające na florę bakteryjną naszych jelit to dieta i styl życia. Probiotyki są tylko dodatkiem.

Żaden probiotyk nie pomoże, jak będziesz jeść chemikalia, mało spać i nie ruszać się (tak, nawet sen i ruch wpływają na mikrobiom).

Jeśli natomiast jesz pokarmy z natury a nie fabryki i starasz się żyć zdrowo, to w wielu przypadkach probiotyki z kapsułek jak i z pokarmów mogą rzeczywiście polepszyć nasze zdrowie.

Powszechnie dostępne są jogurty, choć większość sklepowych zawiera bardzo ograniczone jakościowo kultury bakterii. Kefir, szczególnie domowy, jest pod tym względem lepszy.

Dla osób nietolerujących nabiału pozostają kefir wodny, domowe kiszonki i zakwas buraczany. Ten ostatni stale gości w moim domu, bo poza bilionami bakterii zawiera także mnóstwo witamin.

Choć kapusta kiszona nigdy mi nie wychodzi, to zakwas udaje się zawsze. Zobacz sprawdzony przepis na zakwas z buraków i spróbuj go zrobić samemu. Smacznego!

Wpis ten jest oparty na artykule Lucy Mailing opublikowanym na stronie Chrisa Kressera: {17} i niektóre akapity mogą być jego tłumaczeniem.

Czytaj więcej: Dieta paleo | Paleo dla początkujących | Efekty diety paleo | Żywieniowe fakty i mity | Dieta na… | Paleo dla dzieci? | Styl życia paleo