W 16 chromosomie znajduje się bardzo ciekawy gen – FTO, czyli jeden z tzw. genów otyłości. Czy FTO rzeczywiście rzeczywiście jest wyrokiem? Czy osoby z „pechowymi” wariantami są skazane na nadwagę?

Każdy z nas ma gen FTO kodujący enzym o tej samej nazwie. Jest to duży enzym, w związku z czym fragment kodu DNA zawierający informacje o jego budowie również jest długi. Pomiędzy sobą mamy drobne różnice w genie FTO, ale dla nas najciekawszy jest polimorfizm pojedynczego nukleotydu oznaczony jako rs9939609.

Tak naprawdę każdy z nas ma dwie kopie genu FTO – jeden od każdego z rodziców. Omawiana przez nas różnica to zmiana tylko jednej „literki” kodu DNA – T na A. Ta jedna literka dla wielu ludzi oznacza różnicę pomiędzy prawidłową wagą a otyłością.

„Szczupła” wersja genu FTO zawiera allele TT, a najbardziej pechowa jest AA. Są też wśród nas osoby „po środku” z allelami AT.

Tak naprawdę nie do końca wiemy, co dokładnie robi enzym FTO. Mamy jednak mnóstwo badań, według których rs9939609 w wersjach AT i AA w istotnym stopniu koreluje z nadwagą.

Według jednego z badań nad Europejczykami osoby z FTO w wersji AA (16% badanych) ważyły przeciętnie 3 kg więcej i miały 1,67 razy większe ryzyko nadwagi (źródło). Badani z wersją tego genu AT ważyli więcej o 1,2 kg od badanych z TT. Objawia się to nie tylko u dorosłych, ale także u dzieci od 7 lat.

Badanie z 2009 wykazało, że osoby z AT i AA maja wyższy BMI od tych z TT (źródło). Według innego badania nad Europejczykami osoby z AA miały wyraźnie większą masę ciała niż badani z TT (źródło). Co ciekawe 32,1% badanych miało allele TT, 39,4% AT, a 28,5% AA.

Najnowsze badania wykazują, że w jakiś sposób gen FTO wpływa na działanie hormonu greliny (źródło). Grelina to podstawowy hormon sterujący apetytem.

Badanie nad Brytyjczykami wykazało, że osoby z FTO wersjach AT i AA jadły przeciętnie od 125 do 280 kcal więcej niż osoby z TT, choć miały ten sam wydatek energetyczny (źródło).

Ta sama wyraźna korelacja pomiędzy większym apetytem została wykazana w kolejnych badaniach (źródła: 1, 2, 3, 4, 5), szczególnie u dzieci.

Gen FTO z AT albo AA w rs9939609 koreluje także z innymi chorobami, np. chorobą Alzheimera (źródło), cukrzycą, nadciśnieniem itp (źródło), tylko że nie wiemy, czy są one wywołane nadwagą, czy też jest inny, dodatkowy mechanizm działania.

Co ciekawe, wydaje się, że w przypadku FTO problemem mogą być tłuszcze, przede wszystkim nasycone. Duże spożycie tych tłuszczów u niektórych może powodować insulinooporność, co w połączeniu z jedzeniem większych ilości węglowodanów prowadzi prostą drogą do otyłości.

Jedno z badań porównało dietę i wagę do genów i okazało się, że osoby z FTO w wersji AA były ponad dwukrotnie częściej otyłe od tych z TT w przypadku diety wysokotłuszczowej, a różnica się prawie zacierała u osób na diecie niskotłuszczowej (źródło). Podobne wyniki później dało inne badanie (źródło).

Nie, to nie oznacza, że tłuszcz jest niezdrowy i mamy obżerać się cukrem. To oznacza, że niektórzy z nas muszą bardziej zwracać uwagę na rodzaje zjadanego tłuszczu niż inni.

Ilu z nas ma „pechowe” warianty genu FTO? Nie znalazłem żadnych danych dotyczących Polaków, ale z cytowanych powyżej badań wynika, że jest to znacząca ilość i ponad połowa Europejczyków ma wersje AT albo AA.

Pamiętaj, geny to nie wyrok! Nawet mając najgorszą wersję genu FTO (AA) można być szczupłym. Badania wykazują, że aktywność fizyczna niweluje negatywny wpływ tego genu (źródło). Suplementacja witaminą D także wydaje się „blokować” zły wpływ rs9939609 (źródło).

Co to wszystko oznacza dla Ciebie, droga czytelniczko, drogi czytelniku? Możesz przebadać swoje geny – takie badania są coraz tańsze i wtedy będziesz wiedzieć, jaki masz wariant genu FTO (autor tej strony ma AT).

Możesz też bez żadnych badań DNA z dużym prawdopodobieństwem założyć, że masz allele AT albo AA, jeśli masz problemy z utrzymaniem właściwej wagi pomimo zdrowego jedzenia.

Według diet niskowęglowodanowej i paleo możemy jeść do syta smaczne posiłki, pod warunkiem, że mają mało węglowodanów i dużo tłuszczu. Choć ta rada u zdecydowanej większości z nas da szczupłą sylwetkę, to u niektórych może nie do końca zadziałać.

Bardzo wiele genów reguluje nasz metabolizm i są inne geny o podobnym działaniu jak FTO (np. FABP2), które mogą skutkować lekką insulinoopornością przy dużym spożyciu tłuszczów nasyconych.

Co robić? Jak żyć? Posiadanie „pechowej” wersji genu FTO nie oznacza, że możesz osiąść ze swą tuszą na kanapie i jeść słodkie bułeczki, bo przecież geny zadecydowały, że będziesz mieć nadwagę i nic na to nie poradzisz.

Jeśli masz gen FTO z allelami AA albo AT w rs9939609 (albo jeśli to podejrzewasz) i masz problem z nadmiarowymi kilogramami to:

• nie jedz w ogóle cukru i zbóż, ogranicz pozostałe węglowodany (bo to węglowodany tuczą, a nie tłuszcz)
• nie przesadzaj z tłuszczami nasyconymi, a jedz więcej tłuszczów jednonienasyconych – spróbuj np. zamiast oleju kokosowego użyć oliwy z oliwek
• sprawdź, czy jedząc do syta, nie jesz czasem więcej niż naprawdę potrzebujesz (nawet zdrowego jedzenia)
• zadbaj o właściwą ekspozycję na słońce i suplementuj witaminę D3 (najlepiej z K2)
• ruszaj się

Wciąż mało wiemy o „genach otyłości”, a przede wszystkim nie wiemy, jak wpływają kombinacje tych genów na osoby odżywiające się w różny sposób.

Autor tej strony ma FTO w wersji AT (oraz gen FABP2 w wersji GA) i choć (już) nie ma problemów z wagą, to ma ciekawe zjawisko wysokiego poziomu glukozy w krwi na czczo rano (a niższego wieczorem po posiłku bogatym w węglowodany) i być może to też jest spowodowane tymi genami (zobacz więcej: Glukoza i paleo – badanie krwi).

Mam nadzieję, że kolejne lata przyniosą nam wiele nowych informacji i będziemy wiedzieć więcej o naszych genach i wynikających z nich potrzebach żywieniowych.

Są wśród nas „szczęściarze” z genem FTO w wersji TT (i innymi dobrymi wersjami genów otyłości) i oni trzymają zdrową wagę, pomimo braku ruchu i fatalnego jedzenia.

Jeśli z loterii genetycznej masz FTO w wersji AT albo AA, to także możesz mieć szczupłą sylwetkę, tylko może wymagać to nieco więcej pracy. Geny to nie wyrok!

Czytaj więcej: Dieta paleo | Paleo dla początkujących | Efekty diety paleo | Żywieniowe fakty i mity | Dieta na… | Paleo dla dzieci? | Styl życia paleo